Skutki wyroku TK w sprawie emerytur kobiet z rocznika 1953

W dniu 1 kwietnia 2019 r. zostało opublikowane uzasadnienie wyroku z 6 marca 2019 r., sygn. akt P 20/16, którym Trybunał Konstytucyjny stwierdził niekonstytucyjność art. 25 ust. 1b ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w brzmieniu obowiązującym do 30 września 2017 r., w zakresie, w jakim dotyczy kobiet urodzonych w 1953 r., które przed dniem 1 stycznia 2013 r. nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46 tej ustawy. Zakwestionował tym samym możliwość stosowania określonego w nim mechanizmu potrącania kwot pobieranej przez nie wcześniejszej emerytury przy obliczaniu emerytury powszechnej.

W obszernym uzasadnieniu Trybunał wskazał m. in. na skutki tego wyroku – w pierwszej kolejności na prawo wznowienia postępowania z mocy art. 190 ust. 4 Konstytucji dla wszystkich kobiet objętych zakresem orzeczenia Trybunału. TK podkreślił, że możliwość rozstrzygnięcia sprawy z pominięciem derogowanego przepisu odnosi się zasadniczo do wszystkich spraw, w których niekonstytucyjny przepis był podstawą orzeczenia o prawach osób uprawnionych. Trybunał zaznaczył, że pojęcie „wznowienia postępowania”, o którym mowa w art. 190 ust. 4 Konstytucji, ma szersze znaczenie niż pojęcie „wznowienia” w sensie technicznym, przewidziane w odpowiednich procedurach regulowanych w ustawach i obejmuje wszelkie instrumenty proceduralne stojące do dyspozycji stron, organów i sądów, wykorzystanie których umożliwia przywrócenie stanu konstytucyjności orzeczeń. Jest to wskazówka przede wszystkim dla organów i sądów orzekających w tych sprawach, aby podejmowały  takie działania, które doprowadzą do „naprawienia” zapadłych już niekonstytucyjnych rozstrzygnięć. Trybunał wskazał wprost, że postępowania zakończone wydaniem wyroku przez sądy pracy i ubezpieczeń społecznych mogą być wznowione na podstawie art. 401(1) Kodeksu postępowania cywilnego. Osobom, które nie odwołały się od decyzji wydanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, przysługuje natomiast wznowienie postępowania na podstawie art. 145a Kodeksu postępowania administracyjnego w związku z art. 124 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Wznowienie w tym kontekście oznacza prawo do skorzystania ze środków proceduralnych zmierzających do wydania w zakończonej sprawie nowego rozstrzygnięcia, opartego na stanie prawnym ukształtowanym po wejściu w życie orzeczenia Trybunału.

Trybunał wskazał, że w celu zagwarantowania jednolitych zasad zwrotu świadczeń należnych uprawnionym ustawodawca powinien wprowadzić odpowiednie regulacje w tym zakresie. Dostrzegł bowiem, że przepisy dotyczące wznowienia postępowania nie uwzględniają specyficznej sytuacji związanej z obowiązkiem sanacji konstytucyjności w sprawach dotyczących emerytur kobiet, które przed dniem 1 stycznia 2013 r. nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Pozostawiają tym samym znaczny margines dowolności organom i sądom w ocenie i rozstrzygnięciu następstw wyroku TK w konkretnych wypadkach. Do czasu wydania takiej regulacji osoby uprawnione mogą występować z wnioskami o wznowienie postępowania.

Podsumowując, najlepszym rozwiązaniem sytuacji byłoby wprowadzenie odpowiednich przepisów, które doprowadziłyby do zniesienia skutków niekonstytucyjnego przepisu w stosunku do wszystkich grup kobiet z rocznika 1953, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2013 r. Niemniej jednak nie wiadomo kiedy i w jakim zakresie to nastąpi. Należy więc zadbać o to, aby nie upłynęły terminy do złożenia wniosków / skarg o wznowienie postępowania i takie pisma złożyć.  

Wskazany wyrok wraz z uzasadnieniem jest dostępny w publikacji „Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” 2019/11 pod adresem: http://otkzu.trybunal.gov.pl